Faallaynta Buugga “ Xasuusihii Guwaantanaamo”
Hordhac
Buuggan aynu maanta faallaynayno waxa la yidhaahdaa “
Xasuusihii Guwaantanaamo.” Cinwaan hoosaadkiisuna waa “ Markhaatiga Maxbuus
Hore.” Waxa luuqadda Carabiga ku qoray Mudane Waliid Maxamed Xaaji, oo ah qoraa
iyo aqoonyahan wayn. Waliid, waxa uu ku dhashay dalka Suudaan, gaar ahaanna
caasimadda Khartuum. Markii uu dhammaystay waxbarashadii dugsiga sare wuxuu ku
biiray Kulliyadda shareecada, balse duruufaha nololeed ayaa u saamixi waayay
inuu jaamacadda sii wato. Dalka Baakistaan ayuu tagay sannadkii 1999kii,
haddana waxa uu uga sii gudbay Afgaanistaan isaga oo ku biiray ururka
dhaqdhaqaaqa Daalibaan. Markii muddo
laba sano ah uu ka ag dagaallamayay ururka Daalibaan ayuu markale go’aansaday
inuu ku laabto dalkiisii Suudaan si uu u guursado, balse, dhacdooyinkii 11kii
Sibtanbar ayaa dhacay. Waliid, waxa uu hadda ku noolyahay dalka Suudaan. Waxa
luuqadda Af Soomaaliga ku turjumay Cabdicasiis M. Iimaan.
Buuggu waxa uu ka hadlayaa xasuusaha uu qoraagu kala kulmay
jeelkii dadqalka ahaa ee uu muddada badan ku xidhnaa. Waliid intii uu jeelka ku
jiray maalinna qorshaha kuma darsan in uu sii noolaan doono marka loo eego
wixii uu la kulmay ee uu indhihiisa ku soo arkay. Wuxuu ahaa nasiib badane
waqtigu u hiiliyay.
Buugga si guud ayaynu u dulmari doonaa waxa uu ka warramayo.
Nuxurka
Buugga
Qoraagu waxa uu xusayaa dagaalkii qalcadda oo ahaa toddoba
maalmood. Qalcaddu maxay ahayd, bal aynu yara sifayno oo faahfaahin ka bixinno
qalcaddu waxa ay ahayd. Qoraagu isaga oo sharraxaya qalcadda waxa uu inna leeyahay:
“ Waxaannu u soo dhawaannay Qalcadda dheer oo cirka isku shareertay. Waxa la
dhisay shan boqol oo sano ka hor. Waxa ay leedahay darbiyo dhaadheer oo
ballaadhan, kuwaasi oo ballac dartii kaaruhu dul socon karo. Waxa hoosteeda ah
biyamareen. Waxayna ka koobantahay dabaqyo dhulka hoostooda ah, iyo qolal. Waa
qalcad ciidan oo dagaal loo diyaariyay, oo waxa ku yaalla meelo hubka lagu
kaydiyo…”
Toddobadaas maalmood aynu xusno sida jawiga iyo xaaladdu
ahayd:
1-
Maalintii 1aad:
Ciidankii iyaga oo dabaqa sare jooga waxa
ay naga codsadeen in aannu laba laba u soo baxno. Waxaannu cabsi ka qabnay in
qorshaha qolyaha carbeed lagu garto, balse, waxaannu ku fekernay in midkasta oo
carbeed uu raaco Baakistaani ama Afgaani. Dadka si adag ayaa loo garaacayay,
waxkasta oo aannu haysannana waa nala qaaday sida saacadihii, boorsooyin,
lacag, kabo, cumaamado, muraayado, iyo dharka dhaxanta laga gashado, kaliya
waxa na loo reebayay dhar cawrada astura. Qofka labadible ayaa loo xidhayay.
Dagaal baa socday, oo rasaasta ayaa qofka si fudud ugu dhacaysay.
2-
Maalintii 2aad: Habeen
hore oo dhan dagaalladu may kala joogsan, waxaannu iska dhicinaynay diyaaradaha
Maraykanka. Waxaannu isku qaybinnay kooxo Baakistaani ah, Osobaakistaani IWM.
Dagaalkii ayaa bilaabmay, diyaaradihii Maraykankuna waxa ay bilaabeen inay na
duqeeyaan, walaaluhuna waxa ay kaga gabbanayeen darbiyada dhaadheer ee Qalcadda
hoostooda. Markii dagaalku ka bilaabmay Qalcadda ee Maraykanka afar laga dilay
waa ay ka baxsadeen, Subaxnimadii goobtii waxa yimid Ururka Bisha Cas iyo
Telifishanka CNN oo sawiraya sida dagaalku u socdo, tiiyoo rasaastu dhankasta
ka imanayso. Telifishanka CNN, wuxuu soo saaray Filin xaqiiqo ah, taasi oo
maydadku daadanayaan, jidhkooduna laf iyo jiidh u kala baxayo.
3-
Maalintii 3aad:
Barxaddii qalcaddu waxa ay noqotay bannaan aan cidina ka dagaallamin. Cadawgii
waxa uu ururiyay maydadkii uu maalintii hore ku laayay barxadda qalcadda iyo
hilibkoodii ku daadsanaa , waxayna ku gureen qawaadhi waawayn, qalcadda
debaddeeda ayay la tageen. Intay saf u dhigeen ayay sawirro ka qaateen ka dibna
god wayn ayay ku gureen oo ay ciidda ku rogeen. Sababta sidaa loo samaynayay
waxa ay ahayd si barxadda qalcadda loogu faaruqiyo kuwo dabaqa hoose ee
qalcadda ku jira. Tirada ku jirtay dabaqa hoose ee qalcadda waxa ay ahayd illaa
laba boqol oo qof, kuwaasioo isugu jiray
dhimasho iyo dhaawac qaarkood lugaha iyo gacmuhu go’anyihiin. Halka kuwo kalana
rasaastu caloosha ka gubtay. Maalintan waxa aan yara dareemay waxoogaa
firfircooni ah, waxaanan dhex socday maydadka iyo dhaawaca, iyada haddana aannu
xanuun iga maqnayn.
4-
Maalintii 4aad: Waxa aan
saacado ka dib iftiinka yar ee daaqadda ka soo gelaya ku ogaaday in aan galnay
maalintii afraad ee dagaalka. Waxa aan arkay wax ka soo rogmanaya kaabadda sare
oo xaggayaga ku soo dhacaya. Waxa noo dhexaysay masaafo mitir badhkii ah. Waxa ii
caddaatay inay tahay banbo gacmeed, aniga oo beerka u jiifa ayaan halkaygii ku
qallalay, ilbidhiqsiyo ka dibna way
qaraxday.Waxa aan niyaystay in aan dhintay, labada gacmood ayaan wejiga saaray,
si aannu wejigu iiga guban. Balse, qarxiyihii uun baa qarxay, banbadii may
qarxin, manaan rumaysan wixii dhacay.
5-
Maalintii 5aad: Weli
waxaannu ku jirnaa dabaqii hoose ee qalcadda, cadawgiina waxa uu isku dayayaa
sidii uu nooga heli lahaa god daloola si uu nooga takhalluso. Maydadku
meelkasta way daadsanaayeen, xataa hadhaaga darbiyada burburay ayay maydadku
dul yaalleen, gantaalladuna dhulka ayay ruxayeen. Dabaqa hoose ee qalcadduna
waxa uu ahaa mugdi haddii indhaha faraha lagaa gelinayo aanad arkayn. Dhab
ahaan, waxa uu ahaa muuqaal argaggax leh oo aan marnaba xasuusta ka baxayn.
6-
Maalintii 6aad:
Maalintan waxoogaa caafimaad ah ayaan dareemay. Waxa aan dhex socday dhaawaca
aniga oo xaaladahooda eegaya. Islamarkaas ayuu cadawgu jebiyay daaqad yar oo ku
taallay qololka kii ugu waynaa ka dib waxay soo tuureen banbo, halkaana qaar
baa lagu laayay. Aniga oo dhaawaca iyo maydadka dhex socda si aan xaaladda
dhaawaca ugu kuurgalo ayaa waxaan arkay mid magaciisu ahaa Axmed oo marinka
qolka jiifa cidda soo galaysa iyo cidda soo galaysaana ku dul istaagayaan mugdi
dartii.
7-
Maalintii 7aad: Waxa
aannu u diyaargarawnay bixitaan. Waxa ay soo direen odayaal da’ ahaan waawayn
oo nagu sugayay dabaqa hoose. Wax hub ah may sidanin odayaashaasi. Gacmahooda
ayay noo fidiyeen si ay xagga hoose nooga soo saaraan. Waxaannu u soo baxnay iftiinkii
maalinnimo. Xaaladdayada bal maxaad ka filanaysaa qof aan toddoba maalmood
gadhkiisa iyo timihiisa feedhin, sidoo kale aan jidhkiisa nadiifin, ku dhex
jirayna dhoobo iyo qiiqa baaruudda. Muuqayagu waxa uu ahaa mid aan la sifayn
karin. Timaha madaxayagu waxa ay ahaayeen sida qodaxda dhiddada oo kale. Ugu
danbayn dagaalkii ay hoggaaminayeen dhalintii dullinnimada diidday wuu
dhammaaday.
Markii ay dhammaadeen toddobadii cisho ee qalcaddu qoraaga
iyo dadkii la xidhnaa waxaa la geeyay xabsiga Shafraqaandi. Inta gaadhi
koontaynar la saaray ayaa la qaaday, waxaana laga baddelay dharkii. Ka hor
intii aan xabsiga la gelin waxaa lagu qabtay khashaafado.
Waxa kale, oo qoraagu xusayaa in la geeyay Saldhiggii
Qandahaar, Diyaarad ayaa lagu qaaday, intii ay diyaaradda sii saarnaayeen aad
ayay ugu sii xanuunsadeen, oo katiinado ayaa gacmaha kaga xidhnaa, qaar ka mid
ah dareennadii ayaa gacmahooda dhawr bilood ka maqnaa.Markii ay garoonka
diyaaradaha soo gaadheen katiinaddii gacmaha ayaa laga furay, dharkiina way ka
saareen. Akhriste bal xaaladda dadkaas qiimee
oo maxaad u malayn dad qaawan, oo dhaxanta iyo barafkuna aad u
daranyihiin, sidoo kalana jooga meel bannaan oo aan dhaxanta celinayn,
barbarkaagana uu joogo walaalkaa oo qaawan? Hammiga maxaabiistaasi waxa ay
ahaayeen sidii ay cawrada u qarin lahaayeen.
Intii ay safarka ku jireen wax cunto ah may cunin.
Ugu danbayn waxaa maxaabiistii la geeyay Xabsigii dadqalka
ahaa ee Guwaantanaamo. Meesha uu Guwaantanaamo ku yaallaa waa xeeb. Xeebtaasi
waa mid qurux badan. Indhahaagu waxa ay qabanayaan quruxda dabeecadda sida
biyaha, hawada, barxadda ballaadhan ee cagaadhan. Balse, quruxdaasi waxaa ku
dhex jira saldhigyo qaybsan sida xerooyinka askarta oo ay ku hareeraysanyihiin
darbiyo dhaadheer. Dhankasta xabsiga waxa kaga yaalla albaab, ciddii isku dayda
in ay gasho geeri ayay isku haleelaysaa. Saldhiggan Guwaantanaamoo waxaa loo
aqoonsanyahay saldhig ciidan kii ugu danbeeyay ee Maraykanku ku yeesho Laatiin
Ameerika. Wuxuu ku yaallaa xeebta koonfurbari ee dawladda Kuubba. Waxa dhisay
Isbaaniska waqtigii uu gumaysan jiray Kuubba.
Kuubba iyaga oo adeegsanaya jaarkooda Maraykanka waxaa u suurtagashay
inay Isbaaniska ka xoreeyaan muddo hadda laga joogo boqol sano. Markaas oo
ahayd 1903dii. Maraykanku isaga oo u
manna sheegaya dalkaas jaarkiisa Kuubba ayuu isku dayay inuu ka kiraysto.
Xabsigaas dadqalka ah ee Guwaantanaamo ayaa la geliyay
maxaabiistii. Waxaa la geliyay qolal yaryar, dadku way isdul jiifjiifaan. Wuxuu
ahaa godad ay ku jiraan masas, dibqalloocyo, iyo rah. Waxaana gaafwareegayay
askarta. Qolalkaas dhexdooda waxaa ka reebbanayd tukashada salaadda,
istaagidda, dhaqdhaqaaqa, baalladaymoodka iyo in lala sheekaysto maxbuuska kugu
xiga. Maxaabiistu iyaga oo isku muuqda oo is arkaya ayay ku qasbi jireen inay
maydhaan!
Markasta cadaab iyo ciqaab ayaa u socotay. Maxaabiista
xidhxadhani dhinackasta way ka caddibanyihiin, ma helaan xuquuq. Xuquuq
dhinackasta oo ay noqoto ma helaan. Adeeg caafimaad ma helaan, qofka
xanuunsadaa sida uu xanuunsaday ayuu ku geeriyoodaa. Ma jirto ka naxdo oo wax u
qabataa, mana jirto meel uu dawo ka helaa. Xabsigan cidda gashaa nolol
wanaagsan way isdayaan oo hanjabaad, dil, jidh’dil, garaacis iyo ciqaab oo dhan
ayaa nafta lagaga qaadaa.
Ciqaabta xabsigaa ka jirtay way badnayd. Sida qoraagu xusayo
waxa aynu ku soo koobi karnaa dhawrkan ciqaabood:
1-
Sunta dadka kaga
ilmaysiisa: Saraakiisha mooyee maxaabiista meesha ku jirta
waxaa lagu buufin jiray suntan dadka kaga ilmaysiisa. Indha ayaa laga buufin
jiray, qaarkood indhaha ayay waxyeeli jirtay suntaasi.
2-
In dil loogu gooddiyo:
Maxbuuska waxaa la keenayaa qoka danbibaadhista isaga oo markii meel aan cidi
joogin ku xidhnaa, dabadeedna waxaa lagu hanjabayaa in la dili doono oo qudha
laga jari doono.
3-
Cuntoxumo: Maalmo
iyo bilo ayaa cuntada laga soo yaraynayaa waxa dhadhanka u yeelaya ee cuntada
caadi ahna ka dhiga. Arrintaasi waxa uu maxbuuska u keenayaa in uu dhuubnaado
oo miisaankiisu hoos u dhaco.
4-
Kulayl iyo qabaw:
Maxbuuska inta laga soo saaro qol kulul ayaa la gaynayaa qol baraf ah, ama mid
qabaw ayaa laga soo kaxaynayaa oo waxaa la ganayaa mid kulul, taasi waxa ay
sababaysaa in jidhku la qabsan waayo oo xanuunsado. Dad badan way ku xanuunsan
jireen.
5-
Calanka Maraykanka iyo
Israa’iil oo loo xidho maxbuuska: Walaalaha qaar ayuuna arrinkaasi
ku dhacay, taasi oo farriin loogu dirayo Carab iyo Muslimiintaba in Maraykan
iyo Yuhuud ku amarkutagleeyaan saldhiggan.
6-
Ku xidhidda meel ka
durugsan dadka: Qaabkani wuu soo maray dhammaan maxaabiista ku
xidhan xabsigan Guwaantanaamo.
7-
Sixirka: Waxa
ay saldhigga keeni jireen sixroorayaal Yuhuud ah si ay maxbuuska u sixraan, ka
dibna uu u dareemo xaalado uu ismoodayo inuu neefqabatoobayo.
8-
Waysada oo loo diido: qaabka
waysada la isaga horjoogsan jiray waxa ay hayd in la xidho qasabadda biyaha ee
qolka ku dhex taalla. Gaar ahaan waxa la xidhi jiray marka ay xilliyada
salaadda.
9-
Qaylo iyo muusig:
qaabkan waxa la adeegsan jiray marka lagu jiro qolka danbibaadhista, ka dib
marka uu danbaadhuhu ka quusto inuu wax xog ah ka helo.
10-
Sawirro iyo muuqaallo:
qaabkani waxa uu ahaa mid lagu degi jiray maxbuuska.
11- Jidhdil: Jidhdilku marar badan waxa uu keeni jiray
dhimasho.
12-
Ku jeesjeesidda Diinta: Diinta
ayaa lagu jeesjeesi jiray oo Quraanka ayaa lagu hor dullayn jiray.
Maxaa
buugga laga baran karaa?
1-
Xog badan oo ku saabsan
sida xabsiyada caalamku yihiin.
2-
In xabsiyada laga
warhayo oo la ogaado inay ciqaab badani ka jirto.
Dhalliisha
Buugga
Buugkasta oo la
akhriyaa waxa uu yeeshaa bogaadin iyo dhalliil isku sidkan, ama mid ahaan ba.
Buuggani bogaadin badan wuu mudanyahay, waanan bogaadinayaa sida wanaagsan ee
loo qoray, waxa aan se arkaa inay jiraan dhalliilo kooban oo dabcadda labaad in
la saxo ay wanaagsantahay. Waxa ka mid ah:
1-
Habdhaca
Turjumaadda jumladuhu aad iskuma haystaan: Marka aad u fiirsatid turjumaadda
buugyaha meelaha qaar u jeeddada looga jeedo aad uma fahmaysid, meelaha qaarna
maba fahmaysid. Waxa fiicnayd dhinacas fahanka akhristayaasha inuu qoraagu ka
soo dhaweeyo, oo uu turjumaadda soo yara dhaweeyo.
2-
Erayo
la ilduufay: Meelaha qaar waxa jirta eraygu qaldanyahay, taasina way dhacdaa,
se waxa aad mooddaa inay yara badanyihiin. Marka labaad ee la daabacayo waxa
aan soo jeedinayaa in loo fiirsado qaabka erayada loo qoray.
Gebagebo
Waa buugyare aad u kooban, balse
nuxur aad u ballaadhan ka warramaya. Mawduuc xilligan loo baahanyahay ayuu
qaadaadhigaya. Qofkasta waxa aan kula talin lahaa inuu jadwalka ku darsado oo
mar uun uu akhriyo.
W/Q: Cabdirasaaq Sandheere
11 Oktoobar, 2021.
Boorama, Awdal
Comments
Post a Comment