Gorfeynta Buugga “ Everything You Have Told Me Is True ~ Waxkastaa waa Dhab.”
Hordhac
Buuggan ladhkiisu waa “ Everything You Have Told Me Is
True” oo Af Soomaali ku noqon kara ‘Waxkastaa oo aad ii sheegtaa waa
Dhab.” Cinwaan hoosaadkiisu waxa uu yahay “
The Many Faces of Al Shabaab ~ Wejiyada badan ee Al Shabaab.” Buugga
waxa qortay Maari Haarbar, oo ah gabadh ajnebi ah. Maari, waxa ay u shaqaysaa
Idaacadda BBC. Waxa ay BBC uga soo warramaysay tan iyo markii dagaalkii sokeeye
qarxay sannadkii 1991kii. Waxa ay shahaadooyin Jaamacadeed ka qaadatay
Jaamacadda Cambridge, iyo School Oriental and African Studies. Meelo kaladuwan
ayay wax ku daabacdaa sida ‘ The Times’ iyo ‘ The Washintong.’
Arrimaha Soomaalida muddo badan ayay ka hadlaysay, oo wax ka
qoraysay. Maqaallo badan ayay ka qortay. Buugta ay ka qortay waxa ka mid ah
buugga “ Warxumatashiilka Soomaaliya – Getting Somalia Wrong” iyo buuggan la
yidhaahdo “ Everything You Have Told Is
True” oo ay Al Shabaab ka qortay, ayna soo saartay sannadkii 2019kii.
Maari Haarbar, waxa ay ku hadashaa waxna ku qortaa afafka Ingiriisiga iyo Faransiiska. Waxa kale oo ay
ku hadashaa af Boortaqiiska iyo afka loo
yaqaan Wolof oo ah af Afrikaan, inta baddanna lagaga hadlo dalka Senegal.
Buuggani, waxa uu ka koobanyahay 250 bog. 6 qaybood ayay u
qaybinaysaa. Waxa ay kaga warramaysaa Ururka
Al Shabaab, qaabka uu u shaqeeyo, wejiyadiisa badan, xeerarkiisa, habdhaqankiisa,
xaaladda Soomaalida, maamullada Soomaaliya, iyo guud ahaan xogo ku saabsan Al
Shabaab.
Si kooban ayaynu u dulmari, oo waxa aan isku dayi inaan
nuxurka buugga idin la wadaago.
Al
Shabaab
Maari, waxa ay xusaysaa inay dad badan arrintan ay wax ka
qortay kala sheekaysatay, oo wax ka wayddiisay, judha horaba waxa ay hadalkeeda
ku furfuratay intan “ Buuggani waa natiijadii aan helay ka dib sannado badan oo
aan Wariye ka ahaa Soomaaliya. Boqollaal qof oo ururrada Islaamka ku xidhan
ayaan la sheekaystay, sidoo kale waxa aan dooddo jilbaha la isku aastay la
galay raxan ama xubno badan oo ka mid ah Ururka Al Shabaab…”
Waa ayo Al Shabaab?
Qaybta ugu horraysa waxa ay tilmaamo ka bixinaysaa ururka Al
Shabaab. Waxa tusaale u soo qaadanaysaa qof ka mid ah ururka, waxa ay leedahay
muuqaal ahaan waxa uu xidhanyahay Koofiyad madaw iyo caddaan iskugu jirta, Dhar
Kaaki ahna wuu ku lebbisanyahay, Kabo Sandal ah na wuu xidhanyahay. Waxa uuna
sitaa Qori.
Aaminaad ahaan waa isku mid ah oo hal caqiido ayay
aaminsanyihiin. Waxa ayna ku hammiyayaan inay soo celiyaan Khaliifadii Diinta
Islaamka ku jirtay. Qaar ka mid ah amiirradii ama hoggaamiyayaashii hore ee Al
Shabaab waxa ay ahaayeen Ururkii AL Itixaad, ururkaasi oo Soomaaliya ka
aasaasmay sannadihii 1990kii. Iyo sidoo kale Ururkii Maxaakiimta Islaamka. Ururradaas
ayaa qunyar qunyar u socday, iyaga oo markii danbana sii xoogaystay markii Itoobbiya
soo gashay Soomaaliya. Ugu danbayn Ururkan Al Shabaab ayaa aasaasmay, isaga oo
ururradaas hore ka dabqaadanaya ayay si dadban u xusaysaa Maari.
Marka aynu sooyaalka Al Shabaab dib u jalleecno, markii ay soo
ifbaxeen badhtamihii wixii ka danbeeyay 2000 waxa jiray rag socodsiiyay oo meel
fiican ururka gaadhsiiyay. Raggaas waxa ka mid ahaa Xasan Daahir Aways, Aadan
Xaashi Faarax Ayro, Axmed Cabdi Godane, Mukhtaar Roobow, Axmed Diiriye Abuu
Xudayda, iyo Cali Maxamuud Raage ( Cali Dheere). Raggaas qaar ka mid ah
qabashadooda lacag Malaayiin Doollar ah ayaa la dul dhigay oo Hay’adda
Danbibaadhista Maraykan ( FBI ) ayaa raadinaysay. Hadda qaar ka mid ah waa la
dilay, oo Maraykanka ayaa Duqayn Hawada ah ku dilay. Qaar ka mid ah na waa la
qabtay, qaarna way isasoo dhiibeen, halka qaar kalana illaa hadda shaqeeyaan. Hoggaamiye
ku xigeenkii hore ee Ururka Mudane Rooboow waxa madaxiisa la duldhigay 5 Milyan
oo Doollar, lacagtaas oo la siinayay cidda meel ku sheegta. Ugu danbayn Rooboow
waxa uu dawladda Soomaaliya isku dhiibay Ogosto, 2017kii, ka dib markii laga
qaaday hoggaankii Al Shabaab. Waxa dib loo xidhay Oktoobar 2018kii, ka dib
markii uu ku dhawaaqay inuu u tartamayo Madaxtinnimada Maamul-Goboleedka
Koonfur Galbeed.
Tilmaamaha Al Shabaab
Si kooban tilmaamaha Al Shabaab leedahay waxa ka mid ah:
1-
Caqiido: Caqiido yaa midaysa.
Dhammaantood waxa ay aaminsanyihiin, una dagallaan oo dirir iyo dadaal ba
geliyaan inay soo celiyaan Khaliifadii Islaamka. Hammigooda taas ayaa ka mid
ah.
2-
Waddanninimo: Waa
waddaniyiin, oo waddanninimadaa miday. Waxa ay u halgamaan inay shisheeyaha
dalka ka saaraan. Markii ugu horraysay waxyaabihii ay saaxadda ku soo galeen
waxa ka mid ahaa inay rabeen inay dalka ka saaraan Itoobiyaankii dalka soo
galay.
3-
Kooxo is urursaday: Marar
badan waxa lagu doodaa in Al Shabaab ay keentay qaacidada ( 4.5). Dad gaar ah
oo ah kuwa la takooro, kuwa la yaso, iyo kuwo kale oo badan ayaa isku
urursaday.
4-
Lacag: Ciidamada Soomaalidu ka dib
marka ay ka cawdaan saboolnimo daran iyo waxla’aan waxa ay ku biiraan ururkaas
ayay leedahay Maari. Sidoo kale, dhallinyarada bilaa shaqada ah, waayo
Soomaaliya saddex meelood laba meelood dadka ku nooli waa bilaa shaqo.
Carruurta iyo Dumarka
Qaybta xigta waxa ay Maari cinwaan uga dhigtay ‘ Carruurta iyo
dumarka.’ Waxa ay kaga warramaysaa in carruurta iyo dumarku u nugulyihiin ku
biirridda Al Shabaab. Maari, waxa ay leedahay dumarku waa dhibbanaha aan loo
ogayn ee colaadaha, tobannaan sano ayay door muhiim ah ku lahaayeen qaadhaan
ururinta, abaabulidda dagaalyahannada, dawaynta dhaawaca, sirdoonka, IWM. Sidoo
kale, Maari waxa ay leedahay markii Cilmibaadhis hore loo sameeyay aan eego
dumarka Soomaalidu waxa ay door muhiim ah ku lahaayeen colaaddii iyo nabad
samayntii Soomaalida. Xilliyada dagaallada dumarku ragga ayay guubaabiyaan oo
buraanbur iyo heeso ayay tirayaan, sidaas si la mid ah xilliga nabadda qayb
wayn ayay ka yihiin.
Carruur badan ayaa dhibbane u ah Al Shabaab. Carruurtu marka
ay yaryaryihiin waxkasta way u nugulyiin. Maari waxa ay xusaysaa in carruur
badan ku dhalatay, kuna barbaartay meelaha ay Al Shabaab xukunto. Kuwaasi inta
badan waxa ay qaataan fekradaha iyo aragtiyaha Al Shabaab. Muqaallo badan oo la
faafiyay ayay carruurta ku sheegeen inay fekradaha Al Shabaab qaateen. Qoraa
Maari waxa ay si gaar ah u xusaysaa in Al Shabaab leedahay dugsiyo manhajkooda
lagu dhigo. Waxaynta intaa ku sii daraysaa in maddarasadahooda lagu dhigo
maaddooyinka ay ka midka yihiin: Xisaabta, Taariikhda, Juqraafiga, Soomaaliga,
Carabiga, Xadiiska, Fiqiga IWM. Maaddooyinkaasina dhammaantood waxa ay ku
baxaan luuqadda Af Carabiga.
Al Shabaab marka ay rabto inay qof disho fursad ayay raadisaa.
Maari, waxa ay asxaabtayda qaarkood ayaa ii sheegay in marka Al Shabaab ay
doonayso inay cid disho way badhtilmaameedsataa. Habkan oo kale ayaa la
isticmaalay Bishii Ogosto sannadkii 2007dii. Aroornimadii 11kii Ogosto wiil
dhallinyaro ah oo caana ayaa ka hadlayay Warbaahinta Horn Afriik, Mahad Axmed
Cilmi ayaa afar xabbadood lagaga dhuftay madaxiisa oo lagu dilay, Mahadna
shaqada ayuu u socday oo dariiqa ayuu marayay. Maamulihiisii shaqada Mudane Cali
Iimaan Sharmaake oo intii uuna Soomaaliya ku soo noqon ka hor ku noolaa dalka
Kanada, oo dalka wuxuu ugu soo laabtay si uu u hirgeliyo warbaahin wayn oo
madaxbannaan; isla galabtaaba waa la dilay oo waa la aasay. Isaga oo gurigiisa
ku socda ayaa gaadhigiisa loogu xidhay qarax, sidaas ayuuna ku dhintay. Waxa
jira dhacdooyinka badan oo noocaas oo kale ah oo ku saabsan gummaadka ay Al
Shabaab ku hayso dadka, Maari si wanaagsan ayay u xusaysaa.
Maadaama deegaanno badan oo Miyiga ah dadku guurguuraan, waxa
ay meelo badan dhibaato ku haysa Al Shabaab. Dadku marka ay guuraan waxa
macquula inay tagaan meel ay Al Shabaab ka taliso, markaas waxa ay ku
qasbanyihiin inay fekradaha Al Shabaab taageeraan oo qaataan.
Marar badan Al Shabaab dadka waxa ay ku ciqaabaan ama ku
shirqoolaan bilaa sabab. Maari, waxa ay soo gudbinaysaa sheeko. Waxa ay
leedahay Cabdi oo ay Xasan saaxiibbo ahaayeen waxa uu ii sheegay in Al Shabaab
dadka ay ciqaabaan ay ciqaabaan xilliga ay doonaan, xataa bilaa sabab ayay
dadka qaar u ciqaabaan. Cabdi, waxa uu yidhi: “ Habeen habeennada ka mid ah
ayay Al Shabaab I istaajisay, waxa ayna
iga codsadeen inaan afkayga kala qaado. Waxa ay ii sheegeen inay yihiin kuwa
Qaadka baadha oo ay hubinayaan inaan Qaad ruugayo iyo in kale; inkasta oo aanan
waxba afka ku haysan, haddana waxa ay igu qasbeen inaan dhulka jiifsado. Mid ka
mid ah raggii Qaadka iga baadhayay ayaa ii sheegay inayna dhawr maalmood qofna
dilin, wuxuuna yidhi ‘ kan ma dilnaa?’ dabadeedna waxa ay I geeyeen qol yar oo
cidhiidhi ah, halkii ayaan maalmo joogay. Jimcihii iyo Khamiistii ayaan sugayay
oo aan inta badan uga bartay inay dadka ciqaabaan. Maalin maalmaha ka mid ah
ayaa waxa ii yimid oo qolkaygii iigu soo galay mid ka mid ah hoggaamiyayaasha
Al Shabaab. Wuxuu ii sheegay inaan iska baxo oo Qaadkana iska daayo, wuxuuna
iigu hanjabay haddii uu igu arko aniga oo Qaadka cunaya inuu I dili doono oo
shakhsiyan qudha igaga goyn doono.”
Goobaha lagu kulmo
Qoraa Maari waxa ay xusaysaa in Al Shabaab dadka ku gummaado
meelaha ay iskugu yimaaddaan, iyo goobaha ay ku kulmaan. Marka magaalooyinka la
joogo Majlisyadaugu badan ee ay dadka Soomaalidu ku kulmaan waxa ka mid ah
Hudheellada, Garoomada lagu ciyaaro, Makhaayadaha, xafladaha IWM. Hudheellada
dadku way ku sheekaystaan, oo shaaha iyo cuntooyinka fudfudud ayay ka dalbadaan. In badan bay Al Shabaab
beegsatay hudheellada oo dad badan ku laysay. Sidoo kale, meelaha dadka ugu
badan iskugu yimaaddaan waxa ka mid ah
garoomada kubbadda lagu ciyaaro, dhallinyaro badan ayaa garoomada ku ciyaarta,
dad badanna way u daawasho tagaan. Waa meelaha ay eegato Al Shabaab.
Al Shabaab qofka iyagu ay rabaan haddii ay waayaan waxa ay
raadsadaan cid ehelkiisa ah oo u dhaw, sida walaalkii, walaashii, hooyadii,
aabbihii, carruurtiisa IWM. Tusaale ahaan, haddii uu qof canbaareeyo ama wax ka
sheego waxa ay toos ugu tagaan qofkaas ehelkiisa, waxayna si cad ugu sheegaan
in qofkaasi waxaa uu joojiyo, oo way u digaan, haddii u joojin waayo waxa ay ku
hanjabaan inay dili doonaan, haddii ay isaga waayaan oo qofku meel dheer
joogana ehelkiisa ayay ka jari doonaan. Tusaalayaal badan oo arrimahaas ku
saabsan ayay Maari xusaysaa.
Al Shabaab iyo Shisheeyaha
Marka laga duulayo fekradda Al Shabaab, waxa ay u
aasaasantahay inay Diinta difaacdo, shisheeyaha dalka imanaya ee kala duwanna
la dirirto. Soomaaliya waxa yimaadda shisheeye kaladuwan. Shisheeyahaasi
meelaha ugu badan ee ay ka yimaaddaan waxa ka mid ah waddamada Turkiga, Yurub,
Maraykanka, Itoobbiya, IWM. Shisheeyahaasi waxa ay u badanyihiin kuwo dano
kaladuwan dalka u jooga: Qaar baa u jooga inay dawladda la shaqeeyaan, qaar baa
u jooga gargaar iyo Bini’aadannimo, qaar kale ayaa shaqaale ka ah, kuwo kale
ayaa arrimo basaasnimo u jooga, iyo qaar ba si. Al Shabaab waxa ay u aragtaa in
dano kale ku lammaanyihiin oo kuwo badan u yimaaddaan inay gaalnimo dadka ku
faafiyaan. Dagaal adag ayay la galaan cidkasta oo shisheeye ah.
Shisheeyaha qaar badan oo ka mid ahi waxa ay dalka keeneen
Hay’ado inta badan ka shaqeeya bini’aadannima, gargaarka, dimuqraaddiyadda,
siyaasadda, iyo dawlad wanaaga. Inta badan dadka goobahaas kaladuwan ka
hawgalaa way ogsoonyihiin meelaha halista ah ee lagu gumaadi karo, iyo meelaha
ammaanka ah. Naftooda aad ayay u ilaaliyaan. Caddaankasta oo dalka yimaaddaana
ammaankiisa xil ayuu iska saaraa oo ciidan badan iyo cudud badan ayuu
samaystaa. Haddaba inta badan sida ay xusayso Maari waxa jirta goobo inta badan
dadkaasi degaan oo aad loo ilaaliyo. Goobaha ay degaan waxa ka mid ah
hudheellada. Hudheellada ay degaan waa kuwo amni ahaan aad loo ilaaliyo. Marka
Muqdisho laga hadlayo sida Maari xusayso hudheellada aad ka loo dego waxa ka
mid ah Hudheelka Al Jazeera. Inkasta oo hudheellada laftooda marar badan
qaraxyadu ka dhacaan, haddana amnigoodu meelaha kale uu dhaamaa, waana la isku
aamini karaa.
Madaxda Dawladda iyo Al Shabaab
Madaxda dawladda, xildhibaannada, wasiirrada, iyo shaqaalaha
xilalka sarsare ka haya dawladdu waa kuwo Al Shabaab il gaar ah ku eegto. Inta
badan dadkaasi waxa ay degaan goobo amnigoodu suganyahay oo aad loo ilaaliyo.
Marka qofku dawladda xil ka qabto amnigiisa xil buu iska saaraa, sida shacabka
caadiga ah na maaha. Dabaqyo askar badan ilaaliso ayay qaar badan degaan. Qaar
kale hudheello aad amnihooda loo sugay ayay muddo badan degganaadaan, lacagta
ku baxda hudheellada dadkaas laga kireeyay aad bay u badantahay ayay leedahay
Maari. Waayo, hudheellada ayaa ah kuwo la isku hallayn karo. Madax badan oo
dawladda ah ayay Al Shabaab gumaaday oo dishay.
Marar kale waxa ay Maari yara farafaraynaysaa dhulka
Soomaalida gaar ahaan dawladda Soomaaliya, waxayna xusaysaa in dadka Soomaalida
aannu agtooda dhiiggu waxba ka ahayn, iyada oo isbarbardhigaysa Ingiriiska iyo
Soomaaliya hadalladeeda waxa ka mid ah: “ UK agtooda noloshu waa ka qaali oo
qiimo ayay leedahay, dhammaana waa la qaddariyaa nafta. Balse, Soomaaliya naftu
waxba kama aha, way jabantahay, oo waa raqiis.”
Gebagebo
Ururka Al Shabaab waxa uu leeyahay magacyo badan, magacyada uu
leeyahay waxa ka mid ah “ Xarakatu Al Shabaab Al Mujaahidiin, Ururka Gumaadka
Ummadda Soomaaliyeed.” Waa urur dad badan laayay. Dhibaatooyin badan oo aan xad
lahayn ayay dadka Soomaaliyeed badan.
Qoraa Maari si qurux badan ayay buugga ugaga warrantay xogta
Al Shabaab, inkasta oo wax ka dhimanyihiin haddana wuxuun bay ka taraysaa oo
innaga kordhinaysaa xogta dadkaas laga hayo. In la akhriyo, oo naqdin iyo
faallaba laga qoro waan ku talinayaa.
W/Q: Cabdirisaaq Sandheere
Boorama, Soomaalilaan.
25 Diisanbar, 2021.
Comments
Post a Comment