Dawlad Guuleysatey: Mashruuc Guuleystay

           Noocyada dawladda caalamkan cusub:

1-    Dawladda guuleysatey ee heshay nooca loo yaqaan fiicaan heersare ah ama (أو جيد جدا), waa dawladaha hantiyey sifooyinkan shanta ah, guul dawladeed doonaya si ay u gutaan shaqadoodii aasaasiga ahayd:

A) Waa in la helo aragti dhaafsan joogtada, raadinasa mustaqbal dheer, qorshaynasana in ay sii ahaato dawlad waqti dheer. Dawladdu waxa ay ku xidhantahay fekrad. Fekradduna waxa ay ku xidhantahay dawladda.

B) Waa in la helo mashruuc ka soo burqanaya aragti, mashruucuna maaha mid ka yimaadda damaca hal qof oo kali ah. Balse, waa damac fekradeed oo ka soo budh yidhaa koox badan oo saaxadda saamayn ku leh.

C) Waxa daruuri ah in la helo awood bini-aadan oo ka danbeysa aragtida iyo mashruuca. Waana wuxuu fekeraagii Islaamka ahaa ee Ibn Khalduum ku magacaabey ‘Casabiyad~ العصبية .’ Suurtagelna maaha in la dhiso dawladda haddii ayna jirin feker casabi ah iyo bulsho casabiyad ahi. Taasina waa awoodda loo baahanyahay in loo baddelo waaqica. Waa lagama maarmaan in la helo ciidan ilaaliya dawladda─oo fekradda dawladda iyo aragtideeda ka difaaca  cadawga debedda iyo gudahaba.

D)Waa in ay jirtaa koox hoggaamisa shaqada siyaasadda. Kooxdani waxa ay u metealsaa shaqadii siyaasadda kuwa kale ee maqan. Siyaasaddu hadal maaha; sidoo kalana maaha calam kheyri ah. Siyaasaddu waa loollan iyo difaac. Loollanku wuxuu noqon karaa mid sufri ah oo jira, waxa kaluu noqon karaa mid xirfad ah ama farsamo ah  (Tactical ). Sidaa daraadeed waa lagama maarmaan in koba kooxda hoggaaminasa shaqada siyaasaddu ay gadho mad’bakha (Kushink) Siyaasadda.

E) Waa lagama maarmaan in aan helno jawi innaga caawinaya shaqada siyaasadda ee ah in la helo Distoor sax ah, sharci, ururro, iyo saxaafad xor ah; kuwaasi waxa ay kor u qaadayaan dawladda. Ma guuleysan karaan dawladdahan cusubi, haddii aan la helin waxyaabaha kor u qaadaya.

Hadda waxa aynu caalamka Islaamka ka dhadhansan karnaa dawlado yar oo isku dayaya in ka mid noqdaan dawladaha guuleystay (Developed Countries). Dawladaha waxaa ka mid ah Turkiga oo ah hadda tiirdhexaad, caalamkuna la yaabay habmaamulkeeda ay u maamushay dhibaatooyinka Gobolka iyo sida ay u fahantay kooxhoggaamintii [aynu qodobka E ku soo xusnay]. Waxa kale oo aan arkanaa in khasaaraha ugu yari soo gaadhey, waxayna labaatan sano gudohood ku noqotey waddanka shanaad ee ugu dhaqaalaha badan Yurub. Daraasado la sameeyay waxa ay sheegayaan in muddo toban sano ka dib ay noqon doonto waddanka saddexaad [ee ugu dhaqaalaha badan Qaaradda ]Yurub. Waxa ay leedahay awood fekradeed oo u metesha Diinta, ilbaxnimada, sawraca, iyo taariikhda. Waxayna leeyihiin kooxsiyaasadeed wax fahansan, waxayna ku guuleysteen in ay soo saaraan jiil dhisan fekrad ahaan iyo cilmi ahaanba labaatankii sano, ka dib Indonesiya. Indonesiya  oo ka mid ah waddamada ugu dhaqaalaha badan caalamka, ahna ka sideedaad dawlada ahaanm, waxayna la tartamasaa Hindiya, Barazil iyo Turkiga oo doonaya in uu awood yeesho. Shaki la’aanna waxa ay arrintan kula tartamasaa Maaleesiya, oo ah dawlad guuleystay is wayddiin la’aan. Sidoo kale Iiraan waa dawlad guuleysatay waxoogaa, waxayna u jihaatamasaa in ay nafteeda uga hesho  saaxad khariidadda dawladda. Halka Sucuudiga iyo dawladaha shaqeeyaaba ay u halgamayaan in ay iibiyaan mashaariic gumeyseed. Waxaa jira dawlado guuleysan gaadhey, basle, dullinnimo la qabatey, waa laga helayaa caalamka Islaamka waxaana ka mid ah Tuunis iyo Morooko.    

2-  Waxaa jira dawlado awood leh, balse, aan guuleysan. Waana kuwa ku sifoobey sifooyinkan soo socda:

A) Qofnimo, awoodda oo ka xoog badata sharciga: Dawladaha noocan ahi way guuleystaan mararka qaar, balse, guushaasi ma waarto oo masii joogto. Waxayna u rahaamantahay in ta uu qof xukunka hayo. Tusaalayal waynu ka helanaa waqtigan aynu noolnahay: jeneraal Maxamed Siyaad Barre, wuxuu ku guuleystay in uu dhiso dawlad, markii koowaad ee xukunkiisa. Balse, markii labaad wuu dumiyey. Sidaas oo kale ayuu sameeyey Sayid Saddaam Xuseenkii Ciraaq, iyo jeneraalkii xaqa iftiiminayey ee Paakistaan.

B) In uu jiro ciidan xoogbadan oo kaantaroola (xisaabiya) shacabka  baraarugsan iyo ururrada sharciga ah: Halkan dawladdu waxa ay helasaa awood xoog badan. Basle, ma guuleysanaso sida aynu casrigan cusub ku aragno. Kuuriyada waqooyi waxa la ogsoonyahay in ay tahay dawlad awood leh, hoggaamiyahooga qaangaadh ahina wuxuu ku guuleystay in uu Trump ka dalbado in uu la fadhiisto Sweden. Balse, dawladdan dadkeedu inteeda badan waa faqiir. Sida dawladda Suez oo aan lahayn ciidan xoog badan loo tixgeliyo in ay tahay dawlad guuleysatey, amaba maahee loo tixgeliyo dawladaha caalamka ugu fiican.

C)  Waa in la helo ammaan: Dawladda Masar waxa ay leedahay labo Ammaan. Midkastaa waxa uu hayaa malaayiin warar ah. Golayaashan ammaaneed waa kuwo cabsi badan, mana keenaan degganaansho siyaasadeed. Halkan waxa aynu ka ogaananaa in dawladda Sweden ay leedahay gole wareed oo xirfad leh, oo kaliya aan ku koobneyn tirakoobka mucaaradka xukuumadda. Mucaaradnimadu waa xaq dabiici ah. Balse, waxa ay u gaaryihiin gaboodfallada lagaga soo horjeedo dawladda iyo shacabka. Halkan waxa aynu ka ogaananaa in Sweden tahay dawladda ugu fiican nebedgelyada iyo degganaanshaha siyaasadeed. Halka Masar ay tahay dawlad ku dhicisawdey nebedgalyada iyo degganaanshaha siyaasadeed.

D) Fekraddii Distoorka iyo sharciga ayaa ka maqan waaqica: Waxaa jirta caqliyad sharcineed oo la’aantii aan la qabankarin shaqo siyaasadeed. Waxa kaloo jirta caqli waaqiceed oo bilaa Distoor ah, ayna suurtagelna ahayn in shaqada loo qabto si waafaqsan Distoorka. Qofka caqli distoori ah lihi wuxuu raadinayaa Saqraat uu ku qabto siyaasad guuleysata. Balse, qofka leh caqli waaqiceed waxa uu raadinayaa wax uu ku shirqoollo Distoorka iyo Sharciga.

Geeska Afrika waxa aynu ka helaynaa afar Tusaale. Waxaa jirta awood dheeraad ah leh, dadkeeduna ay ku guuleysteen in ay shirqoollaan Distoorka iyo Sharciga, tusaale ahaan (Ethiopia). Jabuuti iyadu waxa ay isku baddeshay urur qoyseed, waxayn tusaale u tahay kuwa ku qooqey Distoorka ee doonaya in qofaf iyo qoyska xukuumadda ahi xisaabta hayaan.  Dawladda Eritariyana waxa ay tusaale u tahay  kuwa afduubtey xaqii ummadda. Eritariya dawlad maaha. Halka Soomaaliya dawladdii lagu qariyey qabiil ee ay ka jirto dawlad dhicisawdey.

Ethiopia, dawladdii xoogga lahayd waxa ay ku baaba’dey kacaan, hadda waxa ay ku sii nooshahay ilbidhiqsigii ka horreeyey dhicisawga. Nidaamkii dawladda Jabuuti ee awooddu wuu dhammaadey, maantana wuxuu ku jiraa ilbidhiqsigii dhicidda ka hor. Nidaamkii Eratariya wuxuu ku jiraa shabag kaliya. Shacabkii Soomaaliyeedna waxa ay raadinayaan dawlad ka [madaxbannaan] qabiil.

Waa maxay dariiqa/waddada uu umarayo Geeska Afrika Dawlad toosan?

Waxaynu ubaahannahay in la xaqiijiyo saddexdan arrimood:

1-    Waa in aqoonsiyaasadeed saaxadda la keeno, dhibaatadeennnu maaha mid bulsheed, waa mid siyaasadeed oo bilaa fekrad ah. Sidaa daraadeed waxa lagama maarmaan in la helo aqoonsiyaasadeed bulshada dhexdeeda dhamaan Geeska Afrika.

2-   Waa in noocyada kala duwan ee bulshada la fahmaa. Dawlad kasta oo dhacdaa waa sida mashruuc sare oo fashilmay. Taasina maalmaha ayaa sugey. Dawladaha sii jiraa waxa ay isku dayaan in ay fahmaan kala duwanaanshaha nolosha ee bulshada.

3-  Waa in la helo koox siyaasadeed, mid kastana aragtidiisu ay ahaado sidii waddanka korr loogu qaadi lahaa (horumarin lahaa). Kooxahaasina waxa ay metelayaan bulshada, siyaasadda, fekradaha Dugsiyada. Sidaasayna dawladdu uga koobnaanasaa sidii aragti iyo mashruuc oo kale.

Halkan ayaynannu ka bilaabannaa masiirkeenni iyo meeshaan u soconnay, waana waxa ay sameeyeen tusaalayaashii dawladihii horumarey. Yaynaan casuumin tijaabada. Anigu ma aaminsani mashruuc, balse, waxa aan aaminsanahay in la akhriyo tusaalayaashii guuleystayaasha.

W/Q: Sheekh Cabdiraxmaan Bashiir

W/T: Cabdirasaaq Sandheere

Waxa aan tujumey 20-21 Marij 2018.