Caqliga Iyo Naqliga Fekraha Baraarugsan
1-
Waddamadeenna waxaa kanbadhuudha kuwa la
dagaalamaya caqliga, illaa haddana kamay tanaasulin. Caqligu naqli la’aan wuu
anbanayaa; Diintana wuu ka baxayaa. Wuxuuna u sii siqayaa Sanaadiqada. Sidaasay
in badan kaga warrameen Kutubtooda. Waxayna isku khaldeen ra’yiga ka soo fulaya
caadifadda, iyo ra’yiga ka soo fulaya caqliga manhajaysan.
2-
Waddamadeenna waxaa laga helaa cid dagaal ku
dhawaaqday oo caqligii kula dagaalsan magac Diineed. Xigtadii fekerka iyo
caqligana waxay ku sifeeyeen Caqlaaniyiin. Caqlibadnihiina waxay ka dhigeen
shayddaan la fogeeyay. Sidaasayna qulqulka Diinta dhexdeeda uga soo muuqdeen faaruq
[abaar] feker, iyo dhoohanaan siyaasadeed. Sabobtuna waxaa weeyi caqligii
manhajaysnaa ayaa ka maqan [waqtiga] la baranayo culuunta Islaamka.
3-
Wadamadeenna waxaa la arkaa yeedhmooyin lagu
xoorayo caqliga oo lagaga saarayo manhajka. Caqligu wuxuu ka soo horjeedaa
naqliga. Naqliga kaliya ayaa ah dariiqa Allah kalidii loo marayo; waxaynannu
aragnaa cid waxyiga ku dhiganaysa bilaa caqli. Saaxadda way ka habsaameen
diraasooyinka lagu barto Cilmiga usuulul Fiqiga. Sidaasa ayuuna cilmigani u
yahay calmiga Fiqiga, hadlaha Shareecada. Maqnaanshiyaha cilmiguna waxa ay
caddaynasaa [boogo dhayid u baahan].
4-
Waddankeenna kaliya ayay falsafaddii noqotey
hadimmo, akhrintii natiijada fekerka qofka Islaamku iyada oo taariikhda loo
eegayo (waxa ay noqotay0 Sandaqad ~ زندقة). Arrinta ummaddani waa layaab! Siyaasigii wuxuu ku ciyaaray caqligoodii.
Fekerkii markuu doono wuu diidayaa, markuu doonana daruuriyad ayuu ka dhigayaa.
Balse, bulshooyinka noolnooli taariikhda waxa ay ka bartaan oo ay ka soo
saaraan fekrado laxaadle. Halkan waddankeenna waxaa laga helaa cid nacaysa
Qasaali, waayo waxyiga ayuu ku fahmay dariiq caqliyeed. Waxaa laga yaabaa in ay
innaga mid yihiin cid dagaal ugu dhawaqday Ibn Siinaa, waayo wuxuu u matalaa
ummadda Daabuurkii shanaad; intuuna noqon aqoonyahan ama saynisyahan ka hor
wuxuu noqday Faylasuuf. Intuuna noqon qof muuqda (muuqde) ka hor wuxuu noqday
qof qarsoon (qarsoome).
5-
Waddankeenna caqligii wuxuu galay shabag tuhun;
waligiinna waxa ay ku tiriyeen tuhunkaa. Halkanay caqligii karaamada iyo
dheeraadka lahaa ka noqday dhinnaan (naaqus). Maalin qudhana isma iwayddiin;
waa maxay farqiga u dhexeeya dadka kaa’inaatkiisa bayoolaji ahaan, iyo
kaa’inaatka intooda kale? Muxuu bini-aadanku dhiggii kaga duwanyahay? Maxaa
isaga kalidii loola hadlay? Waxaan iswayddiiyey: maxay awoodda diineed uga
cabsanaysaa caqliga? Maxay uga cabsanaysaa waxbaadhista, iyo cilmiga loojigga? Haddii
aynu Muslimiin nahay miyaan ka reebbanahay caalamkan? Waa maxay xaaladdan
carruurnimo ee waligeed ahi?
6-
Waddankeenna caqligii manhajiga ahaa aad buu ugu
dibdhacay, Qur’aanka caqliga laftiisa (daatadiisa) ma amaanin, wax daliilana
waxyiga loogama soo helayo. Balse, wuxuu amaanay caqliga manhajiga ah: Waana
caqliga cilmiga [ku dhisan] ee iska baddelay dayrkii INFICAALIGA, iskuna
baddelay dayrkii qabashada. Waana caqliga ka fekeraya Kownka, raadinaya sirta
abuurka, fiirinaya xanuunnada, socdaalaya isaga oo taariikhda ku cibra
qaadanaya oo baadhaya sida sida loo abuuray abuurka iyo halka ay ka
bilaabantay. Fiirfiirintaasi waata
Qur’aanka la innaga dalbay: “ Dhulka socda oo fiirfiiriya sida loo bilaabay
abuurka..”
7-
Waddankeenna kaliya, caqligii faahimka ahaa
waxaa lagu xidhay caqli xisaab sayniseed ku xidhan─ ama caqli xisaab
taariikheed. Taariikhda, wararka iyo qisooyinka laga sheegay Nebiyadii iyo
Rasuulladii waa waxyiga (Qur’aanka) rubicii. Aayadaha lagu sheegay in la
fekerku waa illaa in ka badan kun aayadood, oo u dhiganta sudus (lix meeloodoow
meel). Wayddiintu waxa ay tahay; maxay mas’alooyinka fiqigu uga xoog roonaadeen
mas’looyinka muhiimka u ah sida Fiqiga? Fiqiguna aad buu ugu baahanyahay. In la
dhiso caqli aqoon leh, waxaa u sabob ah dhisidda manjah aqoonaysan. Waana waxa
uu waxyigu rabo ee uu u soo bandhigayey sidii la nolosha la isku xukumayay.
8-
Waddankeenna kaliya marxaladda baraarugi waxa ay
u baahi qabtaa amaba ku xidhantahay
shidaal. Waxaynanu aragnaa waxbarasho ku taxan taariikh caqiido, balse,
aan caqiido ahayn. Dhab ahaanna laguma magacaabi karo barasho caqiido. Balse,
waa barasho taariikheed oo la baranayo hadal dhex maray dugsiyo ama macallimiin
kala geddisan. Mas’alooyinka doodda leh, inta badan dadka baraarugu waxa ay arjaxaan mad’habka
Axmed Bin Xanbal, Ibnu Taymiya iyo kuwa kale, waxayna ka arjaxaan kuwa kale.
Waxa ashqaraarka lihi waxaa weeyi raajixyada Ibn Taymiya ma saarna dhallinyaro
caqli wax ku xukuma, balse, way naqliyaan. Laakiin, kuwa Qasaali, Juwayni,
Nawawi, iyo Ibn Xajar maaha naqliya’e waa kuwo caqli ku xukuman.
9-
Waddankeenna kaliya, fekerkii waalla tuhmay,
waayo wuxuu ka yimid (ka dhashay) caqli. Wayddiinta qadhaadhi waxa ay tahay:
maxaa u dhexeeya fekerka iyo fiqiga? Fekerka caqlibaa dhala, fiqiguna waa
sidaas oo kale. Laakiin, dadka qaar ayaa isku khalda, oo fiqigii waxay ka
dhigaan islaam, fekerkana waxa ay ka dhigaan mid aan Islaami ahayn.
10) Fiqigu waa maxsuulka
caqliga manhajiga ah, marka uu la dhaqmayo waxyiga. Fekerkuna waa natiijada
baadhista, marka uu la gorgortamayo waaqica. Waxa weeyi caqliga cilmiga lihi
wuxuu dhalaa fiqi iyo feker. Balse, waxaa jirta mas’alo muhiim ah, ayna
waajibtahay in aan baranno, waxaana weeyi: Fekerka Islaamku wuxuu la dhaqmayaa
dhammaan, bini-aadanka, kawnka iyo dhammaan nolosha jaadadkeeda kala geddisan,
sida uu ustaad Sayd Qudb Kitaabkiisa (خصائص التصور الإسلامي) ku sheegay. Iyo sida uu Dr Cabdalla Cadaa Cumer ku sheegay
kitaabkiisa (معالم الفكر الإسلامي ، ضوابطه وخصائصه). Fiqiguna wuxuu la gorgortamayaa faraca. Halkanna ma
suurgalaso in uu muslinku la macaamilo nolosha fiqi la’aan.
Fekerku waa shaqo dadaal badan
iyo fahan ballaadhan oo nolosha ah u baahan. Sidaas adaraadeed ayuuna waxyigu
innooga dalbay in laga shaqaysiiyo caqliga si loo fahmo nolosha. Waxaa agteena
yaalla erayada feker, fekerid, dhugasho, iyo fiirfiirin. Kuwa caqliga dagaalka
ku soo qaaday maanta ma fahmayaan waxa dalka ka socda ee isbadbaddelka khatarta
aha. Waxayna ku qaabbili oo ay ku dhaafo waa fitno dulqaatihii ka dhigaysa
xayraan. Waayo caqligii manhajiga ahaa ee nolosha si fiican u fahmayay ayaa ka
suulay. Taasi waa caajisnimo gudeed oo ay ka soo burqanayso murti la’aani.
Waxaynu leenahay keyd debadeed, sidaas ayuuna Qasaali u qoray kitaabkiisa cusub
(جهاد الدعوة بين
عجز الداخل ، وكيد الخارج ).
Fekerkan gaabani wuxuu ku guulaystay in uu saameeyo caajisnimadii gudeed iyo
nidaamkii siyaasadeed ee jiitaaga ahaa. Gumeysigiina wuuku mashquulay fekerkan
gaaban eek u dhisan fekerka iyo siyaasadda.
Comments
Post a Comment