Faallaynta Buugga “ Bloody Nations~ Qarannimo Dhiigaysan”

 

Hordhaca

Buuggan lagu magacaabo “Bloody Nations ~ Qarannimo Dhiigaysan” oo Cinwaanhoosaadkiisu yahay ‘ Moral Dilemmas for Nations, States and International Relations” waxa qortay Cherry Bradshaw.  Cherry, waa qoraa iyo hal’abuur inta badan arrimaha siyaasadda wax ka qorta. Buuggan waxa ay soo saartay sannadkii 2008dii. Cherry, waxa ay hore u qortay buugaag kale.

Waxa uu ka warramayaa lababoglaynta dalka, aayakatashiga, iyo sida dalalku u noqdaan kuwo aayahooda la tashada.

Buugga nuxurkiisu wuxuu ku dulwareegayaa in qaramadu u baahanyihiin aayakatashi. Aayakatashigaasi waa inay helaan madaxbannaani dhuleed, daleed, iyo inay xuquuqdooda asaasiga ah helaan.

Nuxurka Buugga

Qoraayaddu waxa ay leeyahay waddamada hurdaa way baraarugaan oo aayahooda ayay ka tashadaan marka ay ka cabsadaan dhaqanka, halka ay degganyihiin, iyo sida ay u badbaadayaan. Waxa ayna isku dayaan inay ilaashadaan dhaqankooda, meesha ay degganyihiin, iyo sawracooda.

Arrinta Aayakatashigu fekrad ayay ka timaad. Fekraddaasi waa midda dhaqaajisa mishiinka Aayakatashiga.

Waxa ay iswayddiinaysaa “ Waa maxay Aayakatashigu?’ Waxa weeyi in bulshada dib loo mideeyo oo dadku isku tashadaan, oo wax wada qabsadaan. Aad baa loo adeegsadaa. Wadatashiga waddan ba qaab gaar ah ayuu u yaqaannaa. Waxa ay ku xidhantahay kolba qaabka loo dhigo ee loo adeegsado.

Waxa ugu muhiimsan ee aayakatashigu waa in shisheeyaha laga maarmo, oo muquuninta dalalka debadda iska ilaaliya.

^Madaxnimadu waxa ay qeexdaa qarannimada, waana aasaaska iyo lafdhabarta tiirarka hore ee xidhiidhka Caalamiga ah.

Aayakatashiga qoraayaddu waxa ay u qaybinaysaa dhawr qaybood. Qaybahaas ay xusayso waxa ka mid ah:

1-      Aayakatashigii Qarannimo ee ka horreeyay waqtigan Casriga ah ( Pre-modern era): Ilbaxnimadu sannadahan danbe ayay soo fuftay, oo soo badatay, se waqtigii hore ilbaxnimo badan oo la sheegaa ma jirin.  Ilbaxnimadana waxaa keena aqoonta, iyo iftiiminta. Intii iftiin la helay ayaa la ilbaxay ayay qoraayaddu qabtaa.

2-    Aayakatashigii Qarannimo ee waqtigan Casriga ah: Inta waddamadii horumareen ee ilbaxnimo timid aayakatashigii qaabkale ayaa loo dhigay. Horumar laxaadleh ayaa la gaadhay. Waxyaabaha go’aamiyay ilbaxnimooyinka waxaa ugu horreeyay luuqadaha. Horumarka la gaadhay waxa ka mid ah; in beer bacrimiyaal la helo,in cayayaaynka wax dhiba wax lagu xakameeyo loo helo, in waddooyinka iyo gaadiidka la horumariyo, in cuntada la kaysado, IWM.

3-     Qarnigii sagaal iyo tobnaad.

Cutubka xiga qoraayaddu waxa uu kaga warramayaa ‘ Aayakatashiga Qarniga 20aad.’  Waxa ay xusayaa in qarnigan caqabado badan uu lahaa. Waxyaabaha intii qarnigan lagu jiray dhacay waxa ka mid ahaa dagaalkii 1aad, 2aad ee adduunka, halka kii qaboobaana uu bilaabay.

Qoraayaddu waxa ay soo qaadanaysaa dood uu qabo nin la yidhaa Heater. Heater, waxa uu qabaa aayakatashigu uu ahaa fekrad aad u wayn qarnigan 20aad. Saddex jiho ayuu Heater dooddiisa ka eegayaa:

1-      Intii u dhexaysay 1969kii ilaa 1990kii aayakatashigu ajandayaasha Caalamka kama soo muuqan.

2-    Intii u dhexaysay 1945tii illaa 1968kii waxaa jira gumeysi, oo aayakatashiga madmadaw ayaa ku jiray, doodna way ka taagnayd.

3-     Intii danbe aayakatashigu wuxuu noqday wax dhaw oo casriya la socda.

Cutubka xiga qoraayaddu waxa ay ku eegaysaa “ Qaramada iyo Waddamadu marka ay rabaan madaxbannaani iyo muwaaddinnimo’ waa inay helaan ka hor intayna qaran raadin. Si qarannimo buuxda u helaan waxa ay u baahanyihiin saddex sababood:

1-      Waddanku waa in marka hore u dhaqmaa sidii dal madaxbannaan oo aayakatashi leh, isaga oo weliba cabbiraya waxqabadyada horumarineed ee uu gaadhay.

2-    Qaramadu waa inayna isku qaab noqon oo ayna waxkasta sinnaan, iyaga oo weliba sugaya inay adduunyo wadasaxan, oo qarannimo leh. Qaranku inuu madaxbannaanaadaa waa aasaaska xidhiidhadiisa caalamiga ah.

3-     Qaranku waa inuu sugaa, oo ilaashadaa waxyaabaha uu la gaarka yahay.

Qoraayaddu waxa kale, oo ay ka warramaysaa waddadii Roomaanka la isku odhan jiray ee aayahooda ka tashaday. Waxa ay xusaysaa inay xuquuqdooda iyo madaxbannaanidooda raadsadaan, oo waxkasta oo gumeysta ka digtoonaadeen.

Waxa kale, oo ay qoraayaddu ka warramaysaa siday xuquuqdii Shuuciyiintu u dhalatay, ee xuquuqdoodii ku heleen. Waxa ay xusaysaa inay ahayd qaab aayakatashi ah oo ayay qarannimadoodii dib u dhalatay.  Waxa ay sheegaysaa in shuuciyiintu wadaagaan hab qabiileed oo qaraabannimo ama dhawaansho ay isku bahaystaan.

Qarannimada iyo dal lahaanshaha ayaa waxkasta ka muhiimsan. Dadka dal haystaa waxbadan way haystaan, qoraayaddu in waxksta qarannimadu ka fiicantahay ayay xusaysaa.  Xataa dahabka iyo hantida way ka qaalisantahay.

Aayakatashiga waxaa ugu muhiimsan in dalku helo madaxbannaani iyo xuquuqdiisa. Ta hore waa in dalku madaxbannaanyahay, oo aan la gumeysan, dhul u gaar ah na leeyahay. Ta danbana, waa in qaranku xuquuqdiisa asaasiga ah helo.

Qoraayaddu waxa kale, oo ay ka warramaysaa inay jiraan qaranno la yidhaa ‘ Qarannada aan faraxsanayn.’ Qaramadaasi waa kuwo doonay inay helaan aayakatashi, iyaga oo raba inay iyaga dhexdooda caddaalad darro timaaddo, oo iyaga dhexdooda caddaalada laga waayo, dhinaca caddaalad darrada iskugu biyashubtaan. Qaramadaasi oo xuquuqda bini’aadanka ku tuntay.

Qoraayaddu waxa ay iswayddiinaysa ‘ Isha ay ka timid in qarankii masayro oo dhexdiisa caddaalad darro isku sameeyo.’ Waxa ay sheegaysaa in ay jiraan wax la yidhaa ‘ Isirtir.’ Isirtirkaas markii ugu horraysay waxa loo adeegsaday colaadihii dhexmaray Boosniya iyo Hegoslaafiya. Haddana waxa ku sii xigay ficillo bahalnimo leh oo waddada qaarkood dhexdooda isku sameeyeen. Kalmaddu way cusbayd, se ficilladu waa kuwo hore loo samayn jiray ayay leedahay. Meelaha hore ee waqti aan dhawayn laga sameeyay waxa ka mid ah Roomaankii Hore.

Gebagebo

Buugga nuxurkiisu wuxuu ku dulwareegayaa in qaramadu u baahanyihiin aayakatashi. Aayakatashigaasi waa inay helaan madaxbannaani dhuleed, daleed, iyo inay xuquuqdooda asaasiga ah helaan.

Buugga intaas ayaan ku soo koobayaa.

 

W/Q: Cabdirasaaq Sandheere

Ogosto 21, 2020.