Sookoobidda Buugga “ Creating A world Without Poverty ~ In Adduunyada Laga Dhigo/Loo Diyaariyo Mid Bilaa Sabool ah”

 

Hordhac

Buuggan la yidhaahdo “ Creating A world Without Poverty ~ In Adduunyada Laga Dhigo/Loo Diyaariyo Mid Bilaa Sabool ah” waxa qoray Dr. Muxammed Yuunus, oo ah dhaqaaleyahan iyo ganacsade. Muxammed, waxa uu aasaasay Bangiga la yidhaa GRAMEEN BANK. Bangigu waxa uu bixiyaa adeeg loo yaqaan ‘ Daymaha yaryar’ oo la siiyo, laguna maalgeliyo dadka danyarta ah- gaar ahaan haweenka. Waxa loo sameeyay saboolnimada qoysas badan loogaga saaro. Adeegaas DAYMINTA DAYMAHA YARYARI soddonkii sano ee la soo dhaafay adduunyada wuu ku sii fidayay, waxaanna ka faa’ideystay in ka badan 100 Milyan oo qoys.

Dr. Maxammed, buug la yidhaahdo ‘ Banker to the Poor’ ayuu qoray. Buuggu wuxuu ahaa buugaagta ugu iibsiga badan Caalamka ‘ Bestselling Books.’

Dr. Maxammed, abaalmarinta adduunka ugu qaalisan Noble Peace Price ayuu ku guuleystay. Waxa la siiyay sannadkii 2006dii.

Buuggu, waxa uu ka koobanyahay 297 bog. Saddex qaybood ayuu qoraagu qaybiyay. Qaybaha waxaa soo hoosgala dhawr cashir oo kookooban.

Aragtidaa ganacsiga bulshada ku cusub Dr Yuunus ayaa bilaabay, waxbadanna adduunka way ku soo kordhisay. Waxa xal u noqotay dhibaatooyin badan oo adduunyada dhinacyda waxbarashada, caafimaadka IWM ah ka haystay.

Buuggu waxa uu sharraxayaa sida Maxammed aragtiyaha bulshada wax ugu darsaday, sida saboolnimada adduunyada looga tirtir karo IWM ah.

Nuxurka

Qeybta koowaad, waxa uu kaga warramayaa Kaalinta ganacsiga bulshada, sida waddamadu ugu kaladuwanyihiin, waxyaabaha ganacsiga bulshada ka mid ah, kuwa aan ka mid ahayn ganacsiga bulshada iyo waxyaabaha ka qaybqaata ee saamaynta ku leh ganacsiga bulshada. Sidoo kale, saboolnimada.

Waxa qoraagu isku dayayaa SABOOLNIMADAN uu ka warramayo inuu sharraxaad kooban ka bixiyo. Dhiraandhirin ka dib waxa uu ku sheegayaa waa dadka ku nool 1 Doollar ama wax ka yar maalintii.

Ganacsiga bulshada waxa aynnu ka wadnaa ganacsiyada yaryar ee ay sameeyaan bulshada meel ku nooli, gaar ahaan dabaqadaha hoose IWM. Waxa uu xusayaa in ganacsiga bulshada ay waddamadu ku kaladuwanyihiin. Qoraagu waxa uu tusaale u soo qaadanaya Waddamada sida Hindiya, Jayna IWM. Waxa uu leeyahay dadka ku nool waddamadaasi qaar badan waa danyar dabaqadaha hoose ku nool. Qoysas badan waxa ay maalintii helaan oo ku noolyihiin hal doolar wax ka yar.

Ganacsiga bulshadu maaha hay’ad samafaleed. Waa gancsi faa’ido doon ah. Hal qof baa yeelan kara. Laba qof baa wadalahaan kara maahee dad badan baa ku shuraakoobi kara.

Laba qaybood ayuu qoraagu u qaybinayaa ganacsiga bulshada. Waxa ay kalayihiin:

1-      Shirkadaha waaweyn ee adeegyada kaladuwan bixiya noocay doonaan ha ahaadaan, sida kuwa saboolnimada yareeya, adeegyada caafimaadka bixiya IWM ah.

2-    Kuwo macaash badan laga raaddinayo, waana kuwa loo aasaaso ama ay aasaastaan dadka danyarta ahi.

Ganacsiga bulshada waxa wax ku darsada hay’adaha samafalka bixiya. Qoysas badan, iyo shakhsiyado tirabeel ah ayay caawiyaan. Waxa ay ganacsiyo yaryar u furaan danyar badan. Waxa ay maalgeliyaan ganacsiyo sannado badan madaxa la kici waayay. Dad badan oo duruufi dadka kale ka reebtay ayay gaadhsiiyaan. Samayn wanaagsan ayay ganacsiga bulshada ku leeyihiin ayuu qoraagu leeyahay.

Waxa kale oo saamayn wayn ku leh ganacsiga bulshada, bangiyada ayuu leeyahay. Waxa uu tusaale u soo qaadanayaa Bangiga uu isagu aasaasay ee Grameen Bank. Sidoo kale waxa uu isbardhig ku samaynayaa bangigiisa iyo ka adduunka. Waxbadan waa iskaga mid, waxna way ku kala duwanyihiin ayuu leeyahay. Bangiga adduunku isna saamayn wuu ku leeyahay ganacsiga bulshada oo waxa uu leeyahay laamo ama qaybo hoose oo u sii qaabbilsan ganacsiga iyo caawinta shicibka, meeshii doonaba ha loo soo dhexmariyee.

Qaybta 2aad, qoraagu waxa uu kaga warramayaa tijaabooyin uu sameeyay Bangigiisa Grameen tijaabooyinku waxa ay u badanyihiin kuwo hirgalay oo waayadan caalamka aad uga shaqeeya, si wanaagsanna loogu dhaqmo. Ka Bangi ahaan markii hore way tijaabinayeen illaa wax macquula oo lagu dhaqmi karo uu noqday.

Tijaabooyinka hirgalay, ee markii danbana caadi hab lagu shaqeeyo noqday waxa loo yaqaan “ Amaahinta daymaha  yaryar.’ Amaahda waxa la siin jiray qoysaska danyarta yar, gaar ahaan dumarka. Sababta ay dumarka ugu badiyeen ama u wadasiin jireen waxa uu Dr. Maxammed Yuunus, ku sheegay ‘ Waayo dumarku waa lafdhabarta qoyska.” Waxa uu sii raaciyay ninka haddii la siiyo lacag oo ku shaqee lagu yidhaa waxa ay u badantahay inuu kelidii iska cuno; se haweenku xaafadda oo dhan ayay siinaysaa, gaar ahaan ubadka ayay ku korinaysaa.

Aragtidaas “ Waxa ay ka bilaabantay Jabra oo ah tuulo ku taalla Bangaladheesh, waxa aynna gaadhay caalamka oo dhan” ayuu Dr Maxammed yidhi. Waddamo ayaa hadda ku dhaqma oo aragtidaas adeegsada.

Soddon ka hor markii aan Tuulada Jabra ka bilaabay dadaallada aan ku caawinayo masaakiinta waxa aan ahaa Bare sare oo jaamacadda ka dhiga dhaqaalaha, se ma ahayn bangiyaqaan, ayuu Dr. Muxammed leeyahay. Aqoon gaaban ayaan u lahaa Bangiyada, se khibrad toos ah uma lahayn Fiilkaas, ayuu ku sii daray. Sidoo kale, waxa uu xusayaa markii uu dadka masaakiinta ah albaabka ku xiga Kambaska Jaamacadda eek u yaallay tuulada uu ku amaahin jiray inuuna wax fekrada ka haysan halka ay arrintani gayn doonto.

Waxaanna jira kulan lagaga arrinsado aragtidaa oo la yidhaahd “Microcredit Summit Campaign” Waa kulan la iskugu yimaad. Kulanku markii 1aad waxa uu bilaabmay sannadkii 1997kii. Waxa uu ka dhacay magaalada Waashitoon. Waxaa ka qaybgalay 30,000 Marti ah oo ka kala socday 137 waddan oo Caalamka ah, sida qoraagu xusayo.

Bangigu kumanaan ardey ah ayuu deeqo waxbarasho oo noockasta iskugu jirta ka bixiyaa, qaarna waddadama debadda ugu diraa. Heerkasta way leeyihin. Wuxuu doonayaa inuu SABOOLNIMADA tirtiro, oo bulshada ayuu u dadaalayaa. Qaadhaan badan ayuu bulshadiisa ku darsadaa.

Daymahaa yaryari waddanka badankiisa way gaadheen oo qoysas tirabeel ah ayaa helay. Qoraagu sida uu xusayo 80% dadka reer Bangaladheesh way heleen, oo waxaa ku caawiyay Bangiga Grameen, halkay sidoo kale gacan ka gaysteen hay’ado sida hay’adaha Bangladesh Rural Advancement Committee ( BRAC), iyo ASA.

Bangigan Grameen, masiibooyin badan oo waddanka uu ka aasaasanyahay ee Bangaladheesh ka qarxay  ayuu dadka uga gargaaray. Qoraagu waxa uu meelo badan buugga ku xusayaa in waqtiyo kaladuwan dalka Bangaladheesh ay abaaro ka dhaceen, in markale daadad ay qaadeen dad badan. Daadadka maray, iyo fatahaadda waxa ugu darnaa tii dhacday 1998kii, sida qoraagu xusayo, wuxuunna leeyahay “ Jiilalka soo socda ee Bangaladheeshiyaanku wuu xasuusan doonaa daadkaa dhacay!” 30 kun ayaa barakacay, halka kumanaanna ay dhinteen. Shaqaale badan oo Bangiga ka shaqeeya ayaa waxyeelloobay ayuu qoraagu leeyahay. Sidoo kale, kalabadh in ka badan oo ah dadkii aannu wax amaahinnay way dhinteen. Waxa sidoo kale, daadku baabbiyay guryo, beero, hanti, xoolo IWM ah.

Caqabadaha ugu waaweyn ee soo wajahay “ Daymaha yaryar” muddooyinkii uu Bangigu bixinayay waxa ka mid ah:

1-      Lacagta oo ku yarayd, oo dadka aan wada gaadhayn.

Waxa kale, oo uu waxoogaa ka warramayaa waaxyaha waaweyn ee bangiga Grameen uu ka koobanyahay. Waxa ka mid ah:

1-      Grameen Fund, waxa la aasaasay 1994kii, wuxuunna caawiyaa ganacsiyada soo kacaya.

2-    Grameen Telecom, waxaa la aasaasay sannadkii 1995kii. Waxayna ka shaqaysaa adeegga isgaadhsiinta dadka danyarta ah

3-     Grameen Shakri ( Energy), waxaa la aasaasay 1996kii. Waxa ay masaakiinta ka haqabtirtaa tamaro badan sida laydhka, wax ku karinta IWM.

4-    Grameen Shikka ( waxbarashada), waxa la aasaasay 1997kii. Waxa ay danyarta ka caawisaa waxbarashada IWM.

5-     Grameen Health Care, waxa la aasaasay sannadkii 2006dii. Waxa ay masaakiinta ka caawisaa adeegyada caafimaadka.

Qeybta 3aad, waxa uu kaga warramayaa in adduunyada saboolka laga tirtiro. Si ballaadhan ayuu ugu aaraaranayaa, aynnu si kooban usoo koobno qodobbada:

1-      In suuqyada la ballaadhiyo: Macne ahaan in ganacsiga la badiyo, oo dadku isgacanqabtaan, dadkuna shaqaystaan.

2-    In dawladdu  cashuuraha dadka wax ugu qabato, oo kuwa taagtadaran ka caawiso.

Waxa kale oo uu tilmaamayaa adduunyadu hadda sida ay waxkastaa u fududaadeen ee ay u noqotay hal qol kaliya. In arrintaasi aaladaha casriga ahi sahleen ayuu xusayaa. Aaluduhu waxa ay keeneen inay carra’edagayn ( Globalization) dhaco. Sidoo kale tiknoolajiyaddu waxa ay saamayn ku yeelatay:

1-      Ganacsiga.

2-    Dimuqraaddiyaddii. ‘

Gebagebo

Buuggu si guud waa intaa. Waxaa ku hoosjira mawduucyo dhawr ah, se mucdoodii waynnu soo tilmaannay. Intaas ayaan ku soo koobayaa anigu. Qofkii u baahan ha sii akhriyo.

 

W/Q: Cabdirasaaq Sandheere

24-25 Maarij, 2020.