Xasuusta Xasuuqii 1994kii ee Rwanda: Maanta 25 sano ka dib
Ruwandha, waxa ay u diyaargaroobaysaa toddobaad xus ah oo lagu
xasuusanayo xasuuqii dhacay 1994kii. Muddo laga joogo 24sano Rwanda waxa ay
weli xasuusantahay in ka badan 800,000 ruux oo la dilay 100kii maalmood ee uu
socday qalalaasihii Hutu.
Rwanda, waxa ay u diyaargaroobaysaa toddobaad dheer oo la xusayo
25 sano ka dib markii uu dhacay xasuuqii 1994kii, iyada oo xasuuqaasi lagu
tiriyo inuu ahaa kuwii ugu xumaa ee dhacay intii lagu jiray qarnigii
Labaatanaad, xasuuqaasi oo lagu dilay in ka badan 800,000 qof.
Caasimadsa Kigali diyaargaraw badan ayaa ka muuqday saacadahii
la soo dhaafay, oo waxaa magaalada loo gogolxaadhayaa maalintii koowaad ee lagu
xusayay, oo ah Axadda.
Garoonka Qaranka ee Amphora, dhallinyaro Ruwaandhiis ah ayaa ku
ciyaaraya, waxaynna si fiican wacdaro ugu dhigi doonaan hoggaamiyayaasha Caalamka
ee Axadda Garoonka iman doona.
" Waligeen illaawi maynno wixii inna soo dhaafay (
Tagtadii)" Deborah Mwanganjye oo ah gabadh 19 sano jir ah ayaa sidaa Al
Jazeera u sheegtay.
" Waa inaan xasuusannaa tagtadeennii, oo aynnaan samayn
qalad kaa hore la mid ah," Mwanganjye oo xagaagan Jaamacadda bilowday si
ay u barato qaabaynta gudaha ayaa sidaa tidhi.
Sida saaxiibbadaheed oo kale, Xasuuqa oo ahaa kii ugu
dhiigdaadinta badnaa ee dhacay Qarniyadii danbe - wuu taabtay shakhsiyaddeeda.
" Kaliya Aabbahay ayaa ka badbaaday xasuuqaas. Qoyskooga
intii kale waa lagu laayay. In aan arrintaa liqnaa ama qaadannaa aad bay u
adegtahay, se taasi waa nolosha!" Mwanganjye, ayaa sidaa tidhi iyada
neefsanaysa misana eegaysay cirka daruuraha leh.
Bulshada markii xasuuqu dhacayay waxa lagu qiyaasay illaa 8
Milyan. In ka badan kala badh 12ka Milyan ee dalku waxa ay dhasheen Xasuuqa ka
dib, marka loo eego Tirakoobka Rasmiga ah ee ay dawladdu samaysay.
Jean Michel, oo 19 sano jir oo taagan meel u roobka ka galay
ayaa Al Jazeera sheegay inuu ka midyahay dadka aad ka u nasiibka badan ee aynna
qoskiisu ku dhiman xasuuqan la xusayo.
" Waalidkey iyo dhammaan walaalahay way noolyihiin. Waan
garanayaa inaan aad u nasiib fiicanahay. Balse, sidoo kale waxa aan dareemayaa
xanuunka haysta saaxiibbadaydii xubnihii qoyskooga ku waayay xasuuqaas."
Ardey Dugsiga sare dhammeeyay ayaa sidaa yidhi.
Marka xasuuqaa dib loo raaco, Waddanka yar ee Badhtamaha Afrika
ku yaal wuu mamnuucay in Hayb la isku tilmaamo ama la isku calaamadiyo-
wuxuunna magacyadii qabiilka ka saaray Kaadhadhkii aqoonsiga. Dawladduna dadka
waxa ay ku dhiirrigelisay in ay kaliya naftooda u aqoonsanaadaan inay yihiin
Ruwaandhiis, se aynna hoos uga sii dagin oo Hutu, Tutsi iyo Twa sheegan, iskuna
sii kala gurin.
Takoorka ka dhanka ah qofka ee ku salaysan habta ama jinsiyadda
qofku waxaa loo aqoonsaday Danbi, qofkana waxaa lagu ciqaabayaa laguna
abaalmarinayaa Jeelka.
" Ma arko wax aan uga baahanahay si aan nafta u aqoonsado
aniga oo isticmaalaya calaamad haybaysan. Kaliya, waxa ay nagu hoggaaminaysaa
wax xun, iyo takoor. Waxa aan isku arkaa inaan ahay Ruwaandhiis. Isku tilmaamidda
haybeed waxa ay ku gayn doontaa jid kaliya, oo ah xasuuq." Maurice Kwizerimana,
oo ah guddoomiyaha dhallinyarada ka shaqaysa caawinta Darbijiifka ayaa sidaa Al
Jazeera u sheegay.
Kwizerimana, shan sano jir ayuu aha Bishii April 7deedii markii
Xasuuqu bilaabmay. Wuu garanayaa sida uu u nasiib badanyahay ee uu u badbaaday.
" Way dilayeen qofkasta oo ay uga shikiyaan inuu yahay
qabiilka Tutsi, xataa Carruurta. Albaab albaab ayay u tagayeen. Dabadeed, qofka
jaarka ah ayaa Qoysakayaga yimid wuxuunna ii xidhay dhar. Waxa aan isku
ekaysiiyay gabadh; waanna sababta aan u badbaaday!" Sidaas ayuu yidhi.
Inaa abtidii mid nasiible may ahayn. Inta la kufsaday ayaa haddana
la afduubay oo la dilay! Kwizerimana, ayaa yidhi. Saddexdooduba aad bay ugu
hanwaynyihiin sida waddankoogii noqday xasuuqii ka dib.
" Aad baan ugu faraxsanahay ugu hanwaynahay inaan noqdo
Ruwaandhiis. Maalmo madaw oo badan ayaan ka imannaya, hore ayaanan u soconnay.
Waddankayagu mustaqbal ifaya ayuu leeyahay. Xoogga waddankayagu waa
dhallinyaradiisa." Iradukunda ayaa sidaa yidhi.
Thiery Getete, wa falanqeeye Siyaasadeed oo deggan Kigali, wuu
ku raacay intaas. Balse, wuxu ku sii daray in dalku uu qorshe fiican ka
leeyahay in qaladaadkii dhacay aynna dib u soo noqon.
" Aragtida xasuuqu dadka qaarkood ayay hadda maskaxdooda ku
sii jirtaa. Ma badna, balse, qaar ka mid ah. Dhammaan Ruwaandhiisku waa inay
waxbadan qabtaan, si ay caqabadaha u wajahaan, maskaxdoodana baddelaan."
Gatete, ayaa sidaa yidhi.
In ka badan 100,00 oo qof ayaa loo xidhay doorkii ay ku
lahaayeen xasuuqa. Balse, dhallinyarada Ruwaandhiisku way cafiyeen, si
hore loogu socdo horumarka.
" Ma illaawaynno shey yadii xumaa ee lagu sameeyay
qoysaskayaga. Balse, waan cafinnay danbiilaha. Waa sheyga kaliya ee aan samayn
karno haddii aan rabno in waddankeennu hore u socdo." Mwanganjye, ayaa
yidhi.
W/Q: Hamza Mohammed [Af Ingiriisi].
SOURCE: AL JAZEERA NEW
06 March, 2019
W/T: Cabdirasaaq Sandheere [ Af Soomaali].
dirazaqsandheere.blogspot.com/#
07 March, 2019
Comments
Post a Comment